Magiging City ang San Fabian – Agbayani

MATAPOS DUMAGSA ANG MGA BIG TRADERS DITO

Ni Mortz C. Ortigoza

SAN FABIAN, Pangasinan – Pagkatapos pumasok ang mga malalaking negosyo dito, nakikinita ng dating alkalde na sa malapit na panahon maging siyudad na rin ang kanyang baybaying bayan.

“Marami na iyan, magiging city na ito,” ani Vice Mayor Constante “Danny” Agbayani na dating siyam na taon na alkalde dito bago siya palitan ng maybahay niya na si Mayor Marlyn.

San Fabian Mayor Marlyn Agbayani (3rd from right) poses for posterity at her office with the officers of U.S food chain's McDonald's in Pangasinan leads by their chief Cherry Moulic-Ocho (extreme right) for the openning of the store in May 27, 2024 at the town. Photo credit: Mayor Agbayani

Tinutukoy ni Agbayani ang pagdagsa dito ng mga malalaking negosyo tulad ng U.S fast food’s McDonald’s, CSI Mall, mga gasolinahan at ang brewery at pier na U.S$1 billion (P58 billion) na pag-aari ng San Miguel Corporation (SMC).

“Sabi nila 2025 daw ang massive na construction,”, aniya sa pagbukas ng SMC sa susunod na taon kung saan kukuha ito ng tatlong libong manggagawa.

Uunahin ni SMC na gagawin ang BMEG Feeds at pier niya.

Gumastos na ng bilyong pesos ang higanting korporasyon sa pagbili ng mga lupain ng mga tao malapit sa tabing dagat ng Barangays Bolasi at Mabilao sa pamamagitan ng expropriation para matayuan ng imprastraktura nila.

Ang bayan na ito ay may annual budget na P307 milyon ngayong taon. Noong nakaraang taon meron siyang P287 milyon.

Kung tama ang tantiya ng writer na ito, one-fourth o P76, 700, 000 sa P307 million ay malilikom ng bayan na ito ay local taxes ngayong taon habang iyong iba galing sa national tax allotment (NTA) – ang dating internal revenue allotment (IRA).

Lulubo ang local taxes dito pag nagsimula  ng magbayad ang mga negosyante sa pangunguna ni SMC ng mga business at real property taxes nila. Tulad ng Sual – pinakamayaman na bayan sa Pangasinan - na kumikita ng mahigit kumulang sa tatlong daan milyon kada taon na local na buwis na business at real property taxes sa 1,200 megawatts' coal power plant doon kung saan nahihigitan  niya ang NTA na ayuda sa kanya kada taon. Meron siyang budget ngayong taon na P520 million.

Kung gusto maging siyudad ng San Fabian ay kailangan niya ang mga sumusunod:

Pag-apruba ng Congress; kung saan majority ng botante ay sangayon na ang San Fabian ay maging siyudad sa isang plebisito na pinangangasiwaan ng Comelec; P100 million na local taxes sa huling magkasunod na dalawang taon; population na hindi baba sa 150 thousand o 100 square kilometers na lupain.

Gusto ng mga bayan maging siyudad dahil kakaunti lang silang maghahati-hati ng NTA o IRA galing sa national government kada taon kaya lalong lalaki ang mga pondo nila.

 Ang NTA o IRA ay hinahati-hati sa 20 percent para sa provinces, 23 percent para cities, 34 percent para municipalities, at 20 percent para sa barangays.

Ang San Fabian ay may population at land area na 87,428 (2020 Census) at 81.28 square kilometers o 31.38 square miles. Ang laki ng lupain ay di na kailangan basta makuha lang ang 150 population at P100 million local taxes kada taon na kuleksiyon.